چرا ابرها بر سر دریاچه ارومیه نمی‌بارند؟!
میلاد بالِسینی
۱۲ دی ۱۴۰۲
دریاچه ارومیه باز هم به صدر اخبار بازگشته است. اما این‌بار بیش از آنکه رهاسازی آب از سدهای سیلوه به سمت کانی‌سیب و سپس دریاچه توسط «کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه» در روزهای اخیر مورد بحث باشد، آنچه توجه مخاطبان را جلب کرده استخراج نمک، برداشت لیتیوم - که اغلب در آبهای شور یافت شده و ارزش فراوانی در ابزارهای فناوری دارد - از بستر خشکیده‌ی دریاچه و محو شدن ابرها از روی دریاچه است.
در بین همه‌ی اینها محو شدن ابرها از روی دریاچه و عدم بارش در آن منطقه در فصل پاییز و زمستان، دلایلی را پیش روی ما می‌گذارد که مسئولان نسبت به استخراج نمک و برداشت لیتیوم کمتر در پی سخن گفتن از آن می‌باشند، و نتایج آن را بیشتر به دست بررسی دستگاه‌های اداری عریض و طویل خود می‌سپارند. اما اینها دیگر از آن دست دلایلی نیست که بتوان با رهاسازی آب از سدها به توجیه افزایش حجم آب دریافتی دریاچه ارومیه پرداخت. زیرا با عدم بارش، دیگر نه سدی پر می‌شود که با رهاسازی آن به سمت دریاچه، شوی تبلیغاتی «نجات دریاچه ارومیه» به راه انداخت و نه آبی در پشت سدها ذخیره خواهد شد که در طول سال برای مصارف شرب و کشاورزی از آن استفاده کرد. چنانچه تصاویر تازه منتشر شده از مرز بین ترکیه و ایران نیز حاکی از بارش سنگین برف در طرف ترکیه و عدم بارش در طرف ایران بالاخص در مناطق شمال غرب و غرب دریاچه ارومیه می‌باشد.
- دادخواست: دادخواست احیاء دریاچه ارومیه (۱۹ شهریور ۱۴۰۲)
- دادخواست: جلو مرگ تدریجی دریاچه ارومیه را بگیریم (۴ آبان ۱۴۰۰)
بدیهی است که برهمکنش آب و اتمسفر در اقليم منطقه تاثيرگذار مي‌باشد. زیرا دریاچه‌ها در تعدیل توده‌هاي هوا و ریزش‌هاي جوي پيرامون خود در مقياس محلي و منطقه‌اي مهم هستند. دریاچه ارومیه هم از این امر مستثنی نبوده و خشکی آن موجب برهم خوردن تعادل اقلیمی در منطقه پیرامون دریاچه شده است. چنانچه با خشک شدن دریاچه ارومیه -طبق یک برآورد- ۳۰ میلیارد تن نمک و سایر املاح معدنی در بستر آن به جا مانده است. علاوه بر نمک، دریاچه ارومیه حاوی گاز متان نیز می‌باشد. ترکیب این دو یعنی نمک و متان در محیط دریاچه‌ی خشک شده شرایط جوی منحصر به‌فردی را ایجاد می‌کند که به شکل‌گیری بادهای عمودی کمک می‌کند که در آن باد به سمت بالا جریان می‌یابد.
در این میان، تبخیر آب از سطح دریاچه با انباشته شدن نمک غلیظ و سایر مواد معدنی، هوای بالای دریاچه را در مقایسه با هوای اطراف متراکم‌تر و سنگین‌تر می‌کند. متان هم یک گاز گلخانه‌ای قوی است که می‌تواند گرما را در جو به دام بیندازد. به عبارت دیگر، با رسیدن انرژی خورشید به سطح دریاچه، دمای هوای بالای آن افزایش یافته است. متان با به‌دام انداختن مقداری از گرمای تابش شده از سطح دریاچه، این اثر گرم شدن را بیشتر کرده است. اختلاف دما بین سطح دریاچه و ارتفاعات بالاتر نیز جریان‌های همرفتی‌ای ایجاد کرده که منجر به الگوهای باد عمودی می‌شود.
اثرات ترکیبی نمک و متان در دریاچه‌ی ارومیه محیطی مساعد برای شکل‌گیری بادهای عمودی ایجاد می‌کند. جریان‌های صعودی ناشی از اختلاف چگالی ناشی از غلظت نمک، همراه با جریان‌های همرفتی ناشی از تغییرات دمای احتمالی ناشی از متان، منجر به حرکت عمودی توده‌های هوا می‌شود. در نهایت این بادهای عمودی پیامدهای مختلفی برای الگوهای اقلیمی در مناطق اطراف دریاچه ارومیه داشته و بر تشکیل ابر و الگوهای بارش در جو اثر می‌گذارند. به بیان ساده‌تر ترکیب نمک و متان موجود در بستر خشکیده‌ی دریاچه ارومیه منجر به پراکندگی ابرهای تشکیل شده در بالای سر دریاچه شده و امکان بارش در آن منطقه را نمی‌دهد.
